Tại sao lại là “tham quan” chứ không phải “thăm quan”? Giải đáp ngay những thắc mắc về lỗi sai phổ biến này.
“Tham quan” là cách viết đúng
Rất nhiều người, kể cả những người có trình độ học vấn cao, vẫn mắc lỗi dùng từ “thăm quan” thay cho “tham quan”. Điều này cho thấy việc sử dụng ngôn ngữ chính xác là một vấn đề đáng quan tâm, không chỉ đơn thuần là việc tuân thủ quy tắc ngữ pháp mà còn phản ánh trình độ văn hóa của người nói.
Thực tế, khi ai đó nói “thăm quan” một địa điểm nào đó, họ thường ngầm hiểu rằng mình đang đến đó để xem xét, khám phá. Tuy nhiên, theo đúng nghĩa của từ Hán Việt, “tham quan” mới là động từ diễn tả hành động “can dự, tham gia vào việc quan sát, tìm hiểu”. Việc sử dụng từ “thăm” (có nghĩa là thăm nom, hỏi thăm) kết hợp với “quan” (có nghĩa là nhìn, xem) là không chính xác về mặt ngữ pháp.
Tại sao lỗi này lại phổ biến?
Có nhiều nguyên nhân dẫn đến việc lỗi dùng từ này trở nên phổ biến. Thứ nhất, do thói quen sử dụng ngôn ngữ hằng ngày, nhiều người đã quen thuộc với cách nói “thăm quan” và cho rằng đó là cách nói đúng. Thứ hai, việc tiếp xúc với các tài liệu, thông tin không chính xác cũng góp phần làm sai lệch cách hiểu của người dùng về từ ngữ. Cuối cùng, việc không được trang bị đầy đủ kiến thức về ngữ pháp, đặc biệt là ngữ pháp Hán Việt, cũng là một nguyên nhân quan trọng.
Nhiều người nghĩ rằng thăm có nghĩa là “đến xem xét tình hình để biết thêm điều mới lạ, còn quan là “cảnh quan”. Thăm kết hợp được với quan. Xin thưa, cách nghĩ này sai, bởi vì những chữ “tham” Hán Việt ở đây tuy đồng âm nhưng khác tự trong Hán ngữ.
Tham (貪) có nghĩa là hưởng lấy lợi ích một cách bất chính (ví dụ trong “tham quan ô lại” nêu trên). Chữ này thuộc bộ Bối, khác với chữ tham (參) trong tham quan (參觀), thuộc bộ Khư. Chữ tham (參) bộ Khư có nghĩa là “thăm, xem…”; còn quan (觀) có nghĩa là “xem xét, ngắm nhìn, thưởng thức…”.
“Thăm” theo nghĩa thăm nom mà nhiều người tự suy luận dùng là từ tố thuần Việt, sẽ không được kết hợp với từ tố Hán Việt để tạo thành một từ ghép. Trong từ “tham quan”, “tham” có nghĩa là can dự, tham gia vào, dự vào…, còn “quan” nghĩa là nhìn, xem (quan sát).
Tác hại của việc dùng từ sai
Từ điển tiếng Việt của Viện Ngôn ngữ định nghĩa tham quan như sau: “xem thấy tận mắt để mở rộng hiểu biết hoặc học tập kinh nghiệm” (Hoàng Phê chủ biên, NXB Đà Nẵng 2003). Như vậy đã rõ, tham quan là từ chính xác, còn thăm quan là từ mới, không có trong từ điển, một từ “chế” khó chấp nhận được.
Việc hiện nay một số báo đài, văn bản hành chính sử dụng từ thăm quan là chưa đúng, bởi vì thăm là từ “thuần Việt”, chữ Nôm viết là 𠶀 (trong “viếng thăm”) hoặc 𠽄 (trong “hỏi thăm”); còn quan (觀) là từ Hán Việt.
Xét về ngôn ngữ học, chữ “thuần Việt” kết hợp với chữ Hán Việt là khập khiễng, cần loại bỏ ngay từ thăm quan, vì từ này không thể thay thế cho từ tham quan.
Việc sử dụng từ sai không chỉ làm giảm tính chính xác của ngôn ngữ mà còn ảnh hưởng đến hình ảnh của người nói. Một người thường xuyên mắc lỗi dùng từ sẽ dễ bị đánh giá là thiếu cẩn thận, không có trình độ. Hơn nữa, việc sử dụng ngôn ngữ không chuẩn còn gây khó khăn cho việc giao tiếp, hiểu sai ý của người nói.
